Ratusz we Wrocławiu

Na uwagę zasługują znajdujące się na Rynku budynki użyteczności publicznej. Do dzisiejszego dnia wyróżnia się w zespole Rynku – Ratusz.

Uważany jest za perłę gotycko ? renesansowej architektury mieszczańskiej, przedstawia go fot.1. Został zbudowany na początku XIV wieku w miejsce Domu Kupców, który znajdował się tam od XII wieku. Ratusz we Wrocławiu początkowo był budowlą ceglaną , o wiele mniejszą niż ta dzisiejsza, parterowa z dwuspadowym, stromym dachem i z 15 ? metrową wieżą, która znajdowała się po stronie zachodniej. Poszczególne miejsca w Ratuszu spełniały różne funkcje. Na parterze, w dużej sali odbywały się zebrania mieszczan, a także wybory rajców i ławników sądu wójtowskiego. Inne pomieszczenia mieściły budy kupieckie, natomiast w podziemiach znajdowały się składy. W kolejnych latach, kiedy pozycja mieszczaństwa
i rola rady miejskiej miały coraz większe znaczenie niewielki budynek Ratusza okazał się zbyt mały. Na parterze powstały nowe pomieszczenia Sali Sądowej , nadbudowano piętro gdzie następnie powstała kaplica a całość przykryto dachem. Cała rozbudowa odbywała się w latach 1343 ? 1347 . Została podwyższona także wieża , gdzie w 1367 r. umieszczono zegar mechaniczny. Kolejna przebudowa Ratusza w stylu późnogotyckim nastąpiła w latach 1470 ? 1510. Nadbudowano piętro nad Izbą Wójta, powstała tam Izba Seniora Rady i Skarbiec. Później domurowano pozostałą część południową ratusza, elewację ozdobiono malowidłami. Niestety malowidła te nie dotrwały naszych czasów.
Przebudowane wnętrza Ratusza we Wrocławiu uzyskały bogaty wystrój kamieniarski. W połowie XVI wieku dodano elementy renesansowe. Były nimi : opaski okienne, portale, drewniane boazerie. Podwyższona została wieża , zwieńczona ażurowym chełmem, który był pokryty miedzianą blachą.

Lata 1615 ? 1616 przypisuje się gruntownej modernizacji wnętrz, która odbywała się pod kierunkiem V. von Sabischa. W czasie, kiedy wzrosło zainteresowanie stylem gotyckim pod koniec XIX w. przebudowano dwa szczyty zachodnie. Na szczycie głównym fasady wschodniej ustawione zostały nowe sterczyny, a na południowej elewacji umieszczono rzeźby CH. Behrensa i O. Nassau. Z początkiem XX w. rozbudowie poddana została Piwnica Świdnicka. Dodano secesyjne metalowe balustrady.

Po wojnie mimo licznych zniszczeń Ratusz Wrocław został gruntownie wyremontowany i odrestaurowany. Obecny gmach jest skupiskiem wielu stylów architektonicznych, lecz dominuje styl gotycki. Widoczne trzy elewacje są w inny sposób zorganizowane. Wyeksponowana najlepiej jest fasada wschodnia ? wyodrębnić można trzy części, z której największa z około 1500 r. jest zdobiona kamiennymi pionowymi elementami dekoracyjny w postaci smukłej czworobocznej wieżyczki, zakończonej od góry ostrosłupem, którego krawędzie dekorowane są żabkami a zwieńczonej kwiatonem.
W szczyt ten został wkomponowany przepiękny ?astronomiczny? zegar, który posiada słońce pośrodku tarczy i ruchomy księżyc pokazujący fazy satelity.

Na uwagę zasługuje fakt, iż w czasach III Rzeszy umieszczono z niewiadomych powodów w rogach zegara egipskie symbole czterech pór roku, kolejno od prawego górnego rogu: wiosny, lata, jesieni i zimy. Kolejnym interesującym elementem jest portal z 1357 r. przedstawiający lwa luksemburskiego w hełmie z chorągiewką. Na parapetach wzrok przyciągają figurki dziwacznych zwierząt i postaci.

Fasada południowa jest bogato zdobiona rzeźbami i ostrymi hełmami.. Między oknami umieszczone są posągi średniowiecznych postaci symbolizujących różne warstwy społeczne.

Natomiast rzeźby przedstawiają portrety konkretnych członków władz miejskich z XIX w. Nad wejściem do Piwnicy Świdnickiej umieszczono słynne figurki pijanego mężczyzny z kuflem piwa i żony, czekającej na niego, która trzyma w dłoni pantofel.

Fasada zachodnia jest najskromniejszą częścią , pozbawiona jest dekoracji. Najlepiej od tej strony widoczna jest wieża, której wysokość wynosi 66m. Główne wejście do ratusza wrocławskiego zdobi kamienny kartusz z herbem miasta.
Wchodząc do ratusza, pierwszym pomieszczeniem jest przedsionek, z którego dalej wchodzi się do dwunawowej Hali Mieszczańskiej, która została wybudowana na przełomie XIII- XIV w. Odbywały się tutaj różnorodne zgromadzenia publiczne. Hala pełniła funkcje handlowe, biesiadne, a także organizowano w niej wesela mieszczan.

Wejście od prawej strony prowadzi do pomieszczenia gospodarczego dla kupców, który nosił nazwę Traktu Południowego, powstał on w połowie XIV w. Trzy wieki później pomieszczenie to było siedzibą warty garnizonu miejskiego, a w wieku XIX znajdowała się tam kasa miejska, później zamieniona na pokoje biurowe i wystawowe.

Kolejnym pomieszczeniem w ratuszu jest Sala Sądowa nazywana również Wójtostwem, znajdująca się na wprost głównego wejścia . Jej wnętrze powstało w połowie XIV w. Godne uwagi jest gotyckie gwiaździste sklepienie i renesansowy portal w ścianie północnej. Z Sali Sądowej przechodziło się do Izby Zielonej, pełniącej funkcje kancelaryjne. Zorganizowano w niej areszt dla dostojników, a później zmieniono na biuro.

Izba Radnych była miejscem obrad rady miejskiej. Rada liczyła początkowo ośmiu rajców, którzy zasiadali przy okrągłym, dębowym stole, znajdującym się po środku izby. Z bogatego niegdyś wystroju przetrwały tylko fragmenty malowideł ściennych, a także gotyckie portale drzwi, które prowadziły do kaplicy i kancelarii. Na wyposażenie Izby składało się : barokowy piec z końca XVII w., ławy, krzesła, zegar i skrzynie.

Kancelaria jako kolejne pomieszczenia ratusza powstała w latach 1426 ? 1428. Jej pierwotny drewniany strop zastąpiono na początku 1491 r. późnogotyckim sklepieniem sieciowym ,na którym znajduje się motyw herbu miasta. Miejscem szczególnie ważnym dla różnorodnych uroczystości jest Wielka Sala, zwana również Salą Rycerską. Przyjmowano tam dostojnych gości. W Sali tej odbywały się wesela najbogatszych mieszczan, a także turnieje szermiercze. Tu w 1511 r. miasto złożyło hołd lenny Władysławowi II Jagiellończykowi, królowi Czech i Węgier. Przestronna sala podzielona jest filarami i arkadami na trzy nawy o pięknych sieciowych sklepieniach wspartych na kamiennych i ceglanych żebrach ,z motywami religijnymi, zwierzęcymi itp.

Z Sali Wielkiej można przejść do Izby Seniora Rady i dalej do Skarbca.Skarbiec powstał w 1471 r., mieściła się w niej kasa miejska. Jeżeli chodzi o wnętrze Skarbca to zostało ono przebudowane, jednak zachowały się gwiaździste sklepienia i kamienny zwornik z tarczą herbową należącą do Władysława II Jagiellończyka.

Ze Skarbca przechodzi się do Sali Książęcej, w której mieściła się niegdyś Kaplica Rady. 7 listopada 1741 r. złożono tutaj hołd królowi Prus, Fryderykowi Wielkiemu.

W podziemiach ratusza znajduje się Piwnica Świdnicka, z początku była główna piwiarnią miejską .4 Od 1275 r. uznawana jako najstarsza gospoda miejska, od około 1428 r. przyjęła nazwę Piwnicy Świdnickiej. W Piwnicy obowiązywał surowy regulamin , którego każdy klient winien był przestrzegać. Naruszenie regulaminu sygnalizował karczmarz, a jeśli nie skutkowało, gość zostawał usuwany z piwiarni siłą. Koncentrowało się w niej życie towarzyskie miasta. Sprzedawano świeże bułeczki, gorące kiełbaski, a także solanki. Wnętrza miały swój gotycki charakter i atmosferę starej piwiarni.
Przed wejściem do ratusza umieszczony jest Pomnik Aleksandra Fredry stworzony przez L. Marconiego. Jest on najbardziej popularnym i znanym pomnikiem w Polsce. Pomnik przedstawia fot.2. Do Wrocławia pomnik Fredry został przewieziony w 1956 r. Przedstawia on pisarza, siedzącego na krześle. W jednej dłoni trzyma zwój rękopisów, w drugiej pióro.

Ten wykonany w brązie wizerunek, wyraża więzy wrocławian z miastem Lwów i podkreśla kontynuację tradycji kulturowej.
Do roku 1945 r . na placu znajdował się pomnik konny króla Fryderyka Wilhelma III.

W południowej części Rynku znajduje się słynny minibrowar, ?Spiż? który produkuje oryginalne piwo pszenne. Powstał on w 1863 r., reprezentuje styl neogotycki, posiada ozdobną fasadę i 19 ? osiową elewację. W części centralnej Rynku znajduje się wiele zabytkowych kamieniczek , które zostały wybudowane w XV w. i przetrwały do dziś. Kamieniczki stoją przy przejściach Garncarskim, Żelaźniczym i Sukiennic. Przejście Garncarskie wcześniej nosiło nazwę Płócienników, a obecna nazwa pojawiła się w XIX w. Przy przejściu Żelaźniczym działały niegdyś Kramy Bogate. Sprzedawano w nich mydło, wosk, artykuły żelazne. W XIV zabudowania drewniane zastąpiono murowanymi, a sto lat później do kamienic zostały dobudowane piętra.

Jednymi z najwcześniejszych zabudowań centralnej części Rynku były Sukiennice. Początkowo nosiły nazwę Domu Kupców. W XIII w. pojawiły się murowane komory, a w XV stuleciu zawisły nad nimi godła. Klasyczne Sukiennice powstały pod koniec XVII w., w miejscu starych zabudowań.

Jedną z najpiękniejszych kamienic na Rynku jest kamienica Pod Złotym Słońcem, w której goszczono królów i ich reprezentantów. W kamienicy zatrzymywali się m. in. Władysław Jagiellończyk, Ferdynand I Habsburg. W jej salach prowadzone były prusko ? austriackie rokowania pokojowe, które miały zakończyć I wojnę światową. Zachowały się w niej liczny relikty gotyckie.

?Kamienica przy ulicy Kiełbaśniczej stanowi zagadkę dla ludzi, którzy zajmują się historią Wrocławia i jego architektury. Jej gigantyczna kubatura, w okresie XIV ?XVII w. przewyższająca największe kamienice przyrynkowe wspaniałością wystroju wnętrz, zwłaszcza szesnastowiecznych, nie licuje z położeniem na terenie niezbyt elitarnego Kwartału Rzeźników, a do tego w bliskim sąsiedztwie rzeźni miejskiej i łaźni.

Posesja , na której znajdowała się Kamienica zajmowała północną część bloku zabudowy zawartego pomiędzy ulicami Kiełbaśniczą i Rzeźniczą oraz łączącą ją, peryferyjną uliczką Łazienną, w XVII-XVIII w. zwaną Engelsburg.
Kamienica przy ulicy Kiełbaśniczej była budynkiem ceglanym, pojawiła się przy rynku w początkach XIV w. Był to 4- kondygnacyjny dom, który miał wąski front, jednoizbowy w planie , dominował wysokością nad drewnianym sąsiedztwem. Około wieku XIV rozrosła się najpierw o tylnią izbę, a następnie na całą szerokość 25- metrowej posesji, uzyskując plan pokrewny pałacom. Dwupiętrową kamienicę powiększono jeszcze raz pod koniec średniowiecza. Powiększono ją o tylny trakt i boczne skrzydło rozciągające się wzdłuż ulicy Łaziennej. Nadano jej wówczas układ przestrzenny parteru, który był charakterystyczny dla najokazalszych kamienic, z ? wielką sienią?, przejazdem na dziedziniec, skarbcem i izba tylnią. Z tego okresu w skarbcu pochodzi ozdobne sklepienie sieciowe, a także profilowane portale w dawnej? wielkiej sieni?. Izby na pierwszym piętrze miały wystrój o charakterze nowożytnym. Znajdowały się tam bogato profilowane stropy i renesansowe kolumny międzyokienne pochodzące z roku 1549. Wtedy miała miejsca ostatnia poważna rozbudowa powiększająca kamienicę o boczne skrzydło od południa. Elewacja frontowa kamienicy swoją elegancję zawdzięcza rzędom okien w kamiennych obramieniach. W miejscu średniowiecznej bramy umieszczony jest portal z datą 1800 r.
Kamienica musiała należeć do którejś z głównych rodzin wrocławskich ponieważ można zauważyć w niej kontynuację tradycji zasiedlenia przez patrycjat zachodniej pierzei ulicy Kiełbaśniczej . Od 1658 r. zapisała się w historii jako siedziba słynnej oficyny drukarskiej Baumannów, a od 1729 r. Grassa i Bartha. W najnowszych dziejach została siedzibą Stowarzyszenia Architektów Polskich.

W I połowie XII w. powstał plac Solny, który był rynkiem pomocniczym, przylegającym do południowo ? zachodniego narożnika Rynku. Nazwa Plac Solny wywodzi się stąd, że handlowano na nim solą z Wieliczki i Halicza.
Na Placu handlowano również skórami, miodem i woskiem. W czasach średniowiecza był także miejscem, gdzie spotykali się poszukiwacze złota i minerałów, zwanych Walończykami. Na placu zostały odnowione kamienice, które uległy zniszczeniu podczas wojny, nadano im głównie styl barokowy. W 1997 r. powstała kamienna fontanna i ustawiono na środku placu granitową iglicę ze szklanym czubkiem. W dzisiejszych czasach na Placu Solnym handluje się kwiatami.
Znaną ulicą na Rynku jest powstała od połowy XIV w. ulica Kuźnicza. Nazwa pochodzi od mieszkających tam kiedyś kowali. Kilka magicznych zaułków i pierwszorzędnych atrakcji kryje się właśnie pomiędzy Ulicą Kuźniczą a Odrzańską.
Do roku 1960 udało się w dużym stopniu odbudować zespół wrocławskiego Rynku.

Rynek wrocławski jest cennym i skomplikowanym zespołem budowli, który wymaga ciągłej dbałości, a także kontynuowania prac, które pozwolą ukazać jego szczególny charakter. Miasto stwarza dla tego miejsca coraz to nowe i lepsze warunki ochrony, usunięto z Rynku stację benzynową, szereg lokali zmieniło swój charakter użytkowy. Zostały wprowadzone usługi atrakcyjne dla turystów.

Rynek wrocławski jest bezcennym przykładem średniowiecznej urbanistyki, któremu z wiekiem dodawano różnorodnych, cennych elementów. Natomiast w jego historii wiek XX przyniósł wiele zniszczeń, jednak ponowna jego odbudowa stanowi chlubę Narodu Polskiego.

Autor:

Joanna Kowalik

Literatura:
Jacek Bronowski, Przewodnik Kieszonkowy. Wrocław, Bielsko-Biała 2006, s. 19.
Olgierd Czerner, Rynek wrocławski, Warszawa 1977, s. 7.
J. Bronowski, Przewodnik Kieszonkowy. Wrocław, Bielsko-Biała 2006, s. 20.
Olgierd Czerner, Rynek wrocławski, Warszawa 1977, s. 7, 10-14.
Janusz Czerwiński, Wrocław. Przewodnik Turystyczny, Wrocław 2004, s. 70-71.
www.arthotel.pl/ CMS/ hotel/ historia/html
Olgierd Czerner, Rynek wrocławski, Warszawa 1977, s. 33-34.