Ostrów Tumski Wrocław

Ostrów Tumski jest najstarszą częścią Wrocławia. W IX-X wieku istniał tu ufortyfikowany gród Ślęzan. Z czasem powstał tu również zamek książęcy i towarzyszące mu dwory. Po przeniesieniu zamku na lewy brzeg Odry, na wyspie zaczęto budować liczne obiekty sakralne oraz domy kanoników. Ostrów Tumski stał się ośrodkiem władzy biskupiej. Do roku 1810 podlegał jurysdykcji kościelnej.

W XVI w. znajdowało się na Ostrowie Tumskim prócz budowli sakralnych, 30 rezydencji i 60 domów mieszkalnych. Wiele pożarów i powodzi niszczyło budynki i świątynie. Zasypanie w XIX w. przekopanego koryta Odry na tyłach katedry sprawiły, że Ostrów Tumski przestał być wyspą, zachowując przy tym swoją historyczną nazwę, a przetrwałe do dziś zabytkowe budowle tworzą cenny zespół architektoniczny.

Na przełomie XII i XIII wieku Ostrów stał się za ciasny dla rozwijającej się metropolii. Brakowało miejsca dla obu rozrastających się ośrodków władzy: świeckiej i kościelnej. Pałac biskupów wrocławskich, który wzniesiono w XII wieku dorównywał wspaniałością ówczesnemu zamkowi książęcemu. Ostrów Tumski we Wrocławiu stał się żyjącą własnym życiem kościelną enklawą. Przez wiele lat zmieniali się tu monarchowie oraz książęta, zmieniły się również ustroje i państwa, do których należał Wrocław.

Wyspa Ostrów Tumski posiadał niegdyś swój własny szpital i szkoły, własną winiarnię oraz trzy piwiarnie, własną karczmę , cegielnię, liczne łaźnie. Na wyspie znajdowało się osobne więzienie dla skazanych przez sąd biskupi oraz osobne dla podsądnych sądu kapitulnego . Dzięki majątkom książąt wyspa stawała się coraz bogatsza.
Ostrów Tumski łączy się z Wyspą Piaskową Mostem Tumskim, stanowiącym w przeszłości granicę jurysdykcji kościelnej i miejskiej. Pierwotnie drewniany, później kamienny. Obecnie most jest żelazny ozdobiony kamiennymi figurkami św. Jana Chrzciciela i św. Jadwigi. Jan Chrzciciel jest patronem katedry, która znajduje się na wyspie i od dawna jest ulubionym motywem dzieł malarskich.

O Ostrowie Tumskim opowiada, lub jest z nim związanych wiele legend i baśni takich jak : ? Naszyjnik ze złotych skarabeuszy?, ? Mostek czarownic?, ? Kluskowa brama?, ? Biała róż biskupa Wawrzyńca?, ? Śmierć kochanków?, ? Skamieniałe tancerki?,? Dzwon grzesznika? i wiele innych. Jeden z bohaterów legendy ? Kamienna głowa? nieszczęśliwe zakochany w córce mistrza złotniczego, młody czeladnik, kiedy odmówiono mu ręki dziewczyny podpalił dom mistrza złotniczego. Ogień ogarnął cały Wrocław.

Odrzucony kandydat na męża pobiegł na katedralną wieżę, aby nasycić oczy zemstą. Patrzył na płonące miasto przez okienko katedralnej wieży, jednak kiedy chciał cofnąć głowę, niestety nie mógł. Skamieniały pozostał tam na zawsze. Inną opowieścią jest legenda o Kluskowej Bramie, która znajduje się między kościołem św. Idziego i Domem Kapituły. Nazwa bramy wzięła się od wielkiej kamiennej? kluchy?, która znajduje się na łączącym budynki łuku. Legenda mówi, że to ku przestrodze przed zachłannością. Pewien chłop , który dostał po śmierci zony cudowny garnek, w którym nigdy nie miało zabraknąć żoninych klusek. Pod warunkiem, że mąż po każdym posiłku zostawi przynajmniej jedną kluskę. Jednak chłop nie dotrzymał słowa, ostatnia kluska skamieniała na łuku między kościołem i domem Kapituły.

Podczas wojny trzydziestoletniej na Ostrowie Tumskim spłonęło wiele domów, prawie wszystkie kościoły zostały doszczętnie zniszczone. W dolnym kościele kolegiaty świętego Krzyża zwycięzcy Szwedzi i Sasi urządzili stajnię . Również często wrocławski Ostrów Tumski był zalewany powodziami, które niszczyły nabrzeża, wdzierały się na ulice, porywały mosty. Powódź w 1997 roku została nazwana Powodzią Tysiąclecia, była największa z dotychczasowych.

Ostrów Tumski Wrocław przestał być wyspą dwieście lat temu, lecz nadal zachowuje swoją odrębność. Rolę rzeki, która przez wieki wyznaczała granice wyspy, współcześnie przejęły trasy szybkiego ruchu.

Innym wspomnieniem o czasach , gdy Ostrów Tumski był wyspą, jest Ogród Botaniczny, powstały w 1811 roku w miejscu, gdzie płynęła rzeka i znajdowały się fortyfikacje miejskie. Miał służyć studentom Uniwersytetu Wrocławskiego, lecz był zbyt piękny by ukrywać go przed mieszkańcami Wrocławia. Na powierzchni 7 hektarów znajduje się 10 tysięcy gatunków oraz odmian roślin ze wszystkich stron świata. W centrum ogrodu znajduje się półdziki staw, który przywołuje kształtem pamięć o rzecze, która kiedyś tam płynęła.

Dwieście lat temu ogród znajdował się na obrzeżach miasta, dziś znajduje się wśród miejskiej aglomeracji.
Po wojnie odbudowano na Ostrowie Tumskim tylko to co było najcenniejsze. Dlatego dziś wyspa wygląda tak, jakby czas zatrzymał się tam cztery wieki temu. Most Tumski zyskał nową nazwę: Most Zakochanych. Cały Ostrów Tumski we Wrocławiu nadal jest miejscem szczególnym, gdzie bije serce miasta, a mury kościołów zachowują pamięć o tysiącach modlitw, które kierowane były z tego miejsca do Boga.

Na wyspie znajduje się wiele cennych i zabytkowych kościołów, Katedra św. Jana Chrzciciela, domy kanonickie, oraz pomniki. Jednym z pomników jest wspaniała, barokowa rzeźba przedstawiająca Jana Nepomucena, żyjącego w latach 1348- 1393, kanonika kolegiaty św. Idziego w Pradze. Był on uwikłany w konflikt z Wacławem IV, stracono go na rozkaz króla.
Autorem dzieła jest wrocławski rzeźbiarz Jerzy Urbański. Projekt rzeźby został wykonany przez Christopha Tauscha. Reliefy na cokole rzeźby przedstawiają wydarzenia, które doprowadziły do śmierci Jana w nurtach Wełtawy.

Jan Nepomucen był Czechem, który urodził się około 1350 roku. Był spowiednikiem królowej Zofii, która była żoną Wacława IV. Mąż podejrzewał żonę o zdradę i zażądał ujawnienia tajemnicy spowiedzi.

Nepomucen został utopiony 20 marca 1393 r. ponieważ odmówił wyjawienia tajemnicy spowiedzi . Nepomucena kanonizowano w 1729 r. i stał się jednym z najpopularniejszych świętych na Dolnym Śląsku oraz w Czechach. Jest patronem dobrej sławy, stawiano mu liczne pomniki, wierząc, że jego postać chronić będzie przed powodziami.

Drugim pomnikiem, który znajduje się na Ostrowie jest Pomnik Jana XXIII, rzeźbiony w granicie przez Ludwikę Nitschową. ?Pomnik został ufundowany przez władze państwowe dla upamiętnienia papieża, który jako pierwszy zatwierdził polską administrację kościelną na ziemiach zachodnich i północnych, przyznanych Polsce na postawie porozumień z Jałty i Poczdamu.

Na terenie Ostrowa Tumskiego znajduje się jeden z najstarszych, gotyckich kościołów Wrocławia. Zbudowany został jako kaplica zamkowa w latach 1284 ? 1287 . W czasie ostatniej wojny został zniszczony, ponowna odbudowa odbyła się w latach 1958- 1968.

Kościół św. Marcina jest pozostałością dawnej kaplicy p.w. Najświętszej Marii Panny z nieukończonego klasztoru Cysterek.

Drugim gotyckim kościołem, który mieści się na Ostrowie Tumskim jest Kościół św. Piotra i św. Pawła. Niewielki ceglany kościółek fundowany przez śląskiego magnata Mikorę z poł. XV w. Został zniszczony przez pożar w roku 1633 . Odbudowany został przez biskupa S. Rostoca w 1667 roku.

W 1813 roku urządzony został w nim szpital dla francuskich jeńców. W ołtarzu głównym znajduje się gotycki, polichromowany tryptyk z wieku XV.

Na terenie Ostrowa Tumskiego znajduje się sierociniec. Budynek sierocińca dla młodzieży szlacheckiej ufundował biskup Franz Ludwig Neuburg. Zbudował go w stylu barokowym w latach 1702 ? 1715 pochodzący z Karyntii Johann Blasius Peintner, był on nadwornym architektem biskupa. Postać fundatora przypomina jego herb umieszczony na frontonie budynku. Dziś mieści się w tym miejscu ośrodek duszpasterstwa akademickiego.

Na posesji pod numerem 11 za ozdobną kratą oddzielającą dziedziniec od ulicy widać dawny pałac prepozytów w kształcie, jaki nadano mu w roku 1794. Obecnie siedziba metropolity arcybiskup Mariana Gołębiewskiego.

W 1759 roku na Ostrowie Tumskim wybuch pożaru zniszczył też dawny dwór biskupów, który mieści się na posesji numer 15, tuż obok katedry. Odbudowy pałacu podjął się Karl Gotthard Langhans, wznosząc w latach skrzydła południowe oraz wschodnie z okazałym portykiem kolumnowym. Langhans zamierzał wyburzyć skrzydło północne i utworzyć od strony ulicy wielki dziedziniec. Niestety zrezygnowano z jego projektu po pożarze pałacu w 1791 roku. Prace zostały powierzone Karlowi Gottfriedowi Geisslerowi, który w 1802 roku dokończył budowę północnego, frontowego skrzydła z portykiem wspartym na dwóch parach jońskich kolumn.

Przy ulicy Kanonia znajduje się późnogotycki budynek kapituły z 1520 roku, ozdobiony jest herbem biskupstwa i połączony arkadą z sąsiednim kościołem św. Idziego. Na tej ulicy mieści się Muzeum Archidiecezjalne. Od ulicy Kanonia można również wejść do Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Wrocławskiego.

Literatura:
Janusz Czerwiński, Wrocław. Przewodnik Turystyczny, Wrocław 2004, s.148.
J. Czerwiński, Wrocław w 3 dni, Wrocław 2004, s. 100-102
Janusz Czerwiński, Wrocław. Przewodnik Turystyczny, Wrocław 2004, s. 148
Jacek Bronowski, Przewodnik Kieszonkowy. Wrocław, Bielsko- Biała 2006, s. 57.
Janusz Czerwiński, Wrocław. Przewodnik Turystyczny, Wrocław 2004, s. 146
Tadeusz Szwed, Maciej Szwed, Mariusz Urbanek, Ostrów Tumski, Wrocław 2004, s.61, 84.
Tadeusz Szwed, Maciej Szwed, Mariusz Urbanek, Ostrów Tumski, Wrocław 2004, s.30-35.