Hala Stulecia Wrocław

Hala Stulecia zwana po II wojnie światowej Halą Ludową, usytuowana jest na dawanych terenach wystawowych we wschodniej części Wrocławia, w otoczeniu parku Szczytnickiego, ogrodu zoologicznego i Promenady Nadodrzańskiej. Geneza Hali Ludowej ściśle związana jest z historią miasta Wrocław. Istniejąca tam, wcześniej osada rybacka i rolnicza powiązana była z miastem mostami, ze względu na duże walory krajobrazowe była od dawna miejscem wypoczynku mieszkańców. Szczególnie popularna stała się na przełomie XVIII i XIX wieku po założeniu tam parku przez księcia Friedricha von Hohenlohe ? Ingelfingen, który po zaślubieniu Amalii Marianny von Hoym, córki pierwszego pruskiego ministra Śląska, zakupił szczytnicki majątek z przeznaczeniem na urządzenie podmiejskiej rezydencji. W roku 1783 rozpoczęto budowę pałacu letniego.

W roku 1854 gmina miejska wykupiła obszar dawnego grodu książęcego i przeznaczyła go na park miejski. Dawną posiadłość księcia połączono z pierwotnym lasem Szczytnickim, zagospodarowanym wcześniej jako dzika część ogrodu książęcego. Renowacji parku podjął się Heinrich Geppert, który był przewodniczącym Komisji ds. Promenad i Założeń Parkowych. Walory wschodniego przedmieścia Wrocławia znacznie się powiększyły. W roku 1863 na Dąbiu zaczęto tworzyć Ogród Zoologiczny.

Wrocław pomimo gwałtownego rozwoju gospodarczego, który nastąpił w końcu XIX wieku nie dorównywał pod względem kulturalnym takim ośrodkom miejskim, jak Berlin, Drezno czy Lipsk. Miasto nie dysponowało budowlą przeznaczoną na cele ekspozycyjne.

W roku 1881 podczas wystawy przemysłowej rozpoczęto dyskusje o potrzebie zorganizowania we Wrocławiu odpowiednich terenów przeznaczonych na wystawy, targi oraz festyny. Szczególne zainteresowania skierowane były ku wschodniej i północno ? wschodniej części miasta, gdzie znajdował się park Szczytnicki. W roku 1908 został opublikowany artykuł na łamach czasopisma ? Schleisien?, w którym Karl Masner, dyrektor wrocławskiego Muzeum Rzemiosła, zwrócił się do mieszkańców z zapytaniem, czy Wrocław potrzebuje budynku wystawowego. Brak odpowiedniej budowli uniemożliwiał organizowania różnego rodzaju wystaw czy targów. Masner zaproponował budowę hali, w której mogłyby się odbywać , wystawy, uroczystości czy zawody sportowe.

Dużym wyzwaniem dla miasta stała się I Wystawa Wschodnioniemiecka , która zorganizowana została w Poznaniu w 19 11 roku, na której większość wystawców pochodziła z regionu śląskiego.

24 października 1910 r. odbyło się posiedzenie Rady Miejskiej, które było poświęcone organizacji Wystawy Stulecia. Miasto zobowiązało się do wzniesienia masywnej hali, w której w przyszłości mogłyby się odbywać zawody sportowe czy wystawy.

Na początku roku 1910 Max Berg, który pełnił funkcję architekta miejskiego we Wrocławiu przystąpił do projektowania przyszłej hali wystawowej. W roku 1911 Berg stworzył własny projekt , który miał służyć rozplanowaniu przyszłych terenów wystawowych w powiązaniu z ogrodem zoologicznym. W swojej wizji urbanistycznej zakładał przekształcenie miasta w metropolię. Uważał, że do rozwoju stolicy prowincji śląskiej i wzrostu jej znaczenia może przyczynić się stworzenie miejsca pod przyszłe ekspozycje, z możliwością stałego poszerzania ich obszaru.

W kwietniu 1911r. wykonano drewniany model hali wystawowej, który został pokazany w maju na I Wschodnioniemieckiej Wystawie w Poznaniu. Przez cały rok 1912 trwały prace przy wznoszeniu Hali Ludowej, w grudniu budowla była gotowa w stanie surowym. Wówczas nastąpiło uroczyste przekazanie jej miastu. Max Berg zwrócił się do Rady Miejskiej z pomysłem zbudowania dużych organów, które miały pełnić ważną funkcję w organizowanych w przyszłości imprez halowych . W maju 1913 roku z udziałem księcia Wilhelma, uroczyście otwarto galerię. Uroczystość tą przedstawia fot. 7. Inauguracja wystawy odbyła się w Hali Ludowej.

?Profil wrocławskiej wystawy był jednolity tak pod względem estetycznym, jak i urbanistycznym , a jednorodność tę pogłębiał dodatkowo edukacyjny charakter ekspozycji propagującej nowoczesną architekturę sztukę?.

Dużą rolę odegrała Wystawa Historyczna usytuowana w pawilonie Czterech Kopuł zaprojektowanym przez Poelzinga. Wystawa obejmowała cztery działy, w trzech przedstawiono wydarzenia związane z wojnami napoleońskimi, w czwartym pokazano sztukę i kulturę tego okresu.

Wrocławska Hala pełniła liczne funkcje. Była świadkiem wielu epokowych wydarzeń historycznych. Były to np. zgromadzenia faszystowskie, czy kongres intelektualistów. Natomiast w zamierzeniach twórców Hala miała pełnić różne funkcje , łącząc architekturę pomnikową i monumentalną z salą zgromadzeń, koncertów oraz wielkich wystaw. 2 Max Berg zakładał, że plan centralny hali jest korzystniejszy dla pomieszczeń przewidzianych na zgromadzenia, natomiast podłużny lepiej będzie służył organizacji wystaw. Zastosował więc układ centralny( koło z czterema apsydami oraz obejściem) jako najlepszy do realizacji wspomnianych celów.

Oświetlenie hali wynikało z charakteru odbywających się wewnątrz imprez. Berg wprowadził dopływ światła przez tarasowy układ kopuły z szeregami okien , które obiegały kolejne poziomy tarasów. Ta koncepcja wraz z zastosowaniem dodatkowo systemu kurtyn, umożliwiała regulację dostępu światła w zależności od aktualnych potrzeb.
Budowla założona jest na planie koła z czterema półkolistymi apsydami oraz składa się z dwóch części: cylindrycznej podstawy o wysokości 19 m niosącej kopułę tzn. ? czterech potężnych arkad otwartych do apsyd i zwieńczonych pierścieniem, oraz żebrowej konstrukcji kopuły wysokości 23 m, nałożonej na pierścień i spoczywającej na trzydziestu dwóch metalowych łożyskach?.

Kręgi światła na podłodze, które zależą od aktualnej pozycji Słońca tworzą rodzaj zegara słonecznego.
Względy akustyczne istotne dla funkcji obiektu przyczyniły się do pozostawienia odkrytej konstrukcji żebrowej. Ponieważ projekt przedstawiony przez Berga w Pruskim Urzędzie Budowlanym w Berlinie był dosyć niejasny, wyniknęła potrzeba wykonania precyzyjnych obliczeń statystycznych. Dopiero wyniki tych obliczeń pozwoliły rozpocząć prace budowlane. Podczas tworzenia projektu Hali Ludowej Max Berg przywiązywał dużą wagę do szlachetnych proporcji. Zastosował zarówno moduły miary, jak i geometrii. Berg twierdził, że proporcje przedstawiają prawa harmonii natury oraz mają wielkie znaczenie dla kultury społeczeństw i duchowego spełnienia człowieka w cywilizacji.
W koncepcji Hali Ludowej można zauważyć również poszukiwanie idealnej formy o cechach monumentalnych. Wielka bryła kojarzy się ze sztuką egipską, a także babilońskimi zigguratami.

Wnętrze Hali Ludowej dzięki rozświetlonej żebrowej kopule ma swój kontekst romantyczny, który wynika z fascynacji gotykiem. Charakterystyczne dla Hali Ludowej było odrzucenie dekoracji oraz oddanie ?prawdy materiału?. Budowla często oceniana była przez pryzmat funkcjonalizmu, konstrukcji, manifestowania szczerości materiału. Berg zamierzał pozostawić w stanie surowym jedynie stronę zewnętrzną, natomiast wnętrze chciał ozdobić, wykorzystując zarówno malarstwo czy witraże, jak i rzeźbę. Projekty dekoracji planował powierzyć wiedeńskiemu artyście Oskarowi Kokoschce.

Tereny wystawowe i Hala Ludowa w okresie międzywojennym i po II wojnie światowej
Od maja 1913 roku Wystawę Stulecia zwiedziło ponad sto tysięcy osób, a po jej zakończeniu, zdecydowano o likwidacji wszystkich budowli prowizorycznych. Z monumentalnej ekspozycji pozostała Hala Ludowa, Pawilon Czterech Kopuł, pergola, restauracja tarasowa, fragmenty ogrodów historycznych oraz część ogrodu japońskiego.
Podczas pierwszej wojny światowej, hala służyła jako wielki magazyn prowiantowy. Od 29 września do 14 października 1918 roku, zorganizowano pierwsze targi przemysłowe i budowlane, które odbywały się w Hali Ludowej, w pawilonach Wystawy Historycznej, w nowo wybudowanych tymczasowych halach drewnianych, a także na wolnym powietrzu, w części południowej terenów wystawowych.

Hala Ludowa pozostaje najwybitniejszym dziełem w twórczości Maxa Berga. Podczas jej projektowania ukształtowała się zasadnicza myśl architekta o sztuce oraz jego światopogląd.

W latach 30 XX wieku targi przemysłowe zdominowały tereny wystawowe. W Hali Ludowej odbywały się imprezy sportowe, a także przedstawienia cyrkowe. Zaprojektowane przez Poelziga wiadukty, które na wystawie stulecia łączyły obie części terenów wystawy oraz ogrodu zoologicznego, tuż po ich zakończeniu zostały rozebrane. W roku 1926 wzniesiono nowe betonowe, stojące do dzisiaj.

Tereny wystawowe w dobrym stanie przetrwały drugą wojnę światową, zniszczeniu uległa hala targowa zaprojektowana przez Berga w 1924 roku, oraz przykrycie wejścia głównego.

Stalowa iglica, która znajduje się na placu przed Halą Ludową jest symbolem wielkiej Wystawy Ziem Odzyskanych, zorganizowanej we Wrocławiu w 1948r.Waży około 44 ton a jej wysokość wynosi 106 m. Zaprojektowana została przez Stanisława Hempla.

Burza, która przeszła nad miastem w dniu otwarcia wystawy czyli 22 lipca, uszkodziła umieszczone na szczycie iglicy wielkie lustro odbijające światła skierowanych na nie reflektorów. Usunięciu zwierciadła podjęli się dwaj krakowscy taternicy, Zbigniew Jaworowski i Wojciech Niedziałek. Ich wspinaczka trwała 24 godziny i 15 minut. Ten sensacyjny wyczyn obserwowały nieustannie tysiące widzów.

W latach 60 XX wieku południowa część terenów wystawowych została całkowicie włączona do ogrodu zoologicznego. Pod koniec lat 80, zaczęto organizować na nowo ekspozycje handlowo ? przemysłowe. Ze względu na zmianę funkcji pozostałych budynków przede wszystkim Pawilonu Czterech Kopuł i restauracji, rolę miejsca imprez sportowych, targowych oraz estradowych przejęła Hala Ludowa. W jej wnętrzu mieściło się niegdyś kino o największej w Polsce sali, organizowano tam również imprezy muzyczne, sportowe oraz rewiowe.

Wnętrze hali ma około 6 tysięcy miejsc siedzących, a może pomieścić nawet 10 tysięcy osób. Usunięcie krzeseł z parteru pozwala utworzyć tu boisko sportowe a nawet arenę cyrkową. Budowla ta jest największym we Wrocławiu miejscem zgromadzeń publicznych, kongresów, mitingów i kiermaszów. Hala Ludowa jest jednym ze szczytowych dzieł architektury modernistycznej na Świecie. Betonowa budowla posiada kubaturę 29 000 m?, a jej powierzchnia wynosi ok. 13 000 m?
2 lipca 2006 Hala Ludowa we Wrocławiu została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO pod swoją pierwotną nazwą – jako Hala Stulecia (Centennial Hall in Wrocław). Jest to nazwa znana powszechnie i stosowana przez badaczy architektury od chwili wzniesienia tej monumentalnej budowli do czasów obecnych.

Literatura:
Jerzy Ilkosz, Hala Ludowa, Wrocław 2004, s.1-6.
Jerzy Ilkosz, Hala Ludowa, Wrocław 2004, s. 9-10.
Ernest Niemczyk, Hala Ludowa we Wrocławiu, Wrocław 1997, s. 7.
Jerzy Ilkosz, Hala Ludowa, Wrocław 2004, s. 15.
J.Ilkosz, Hala Ludowa, Wrocław 2004, s.22-26.
Janusz Czerwiński, Wrocław w 3 dni, Wrocław 2004, s. 123.
Janusz Czerwiński, Wrocław w 3 dni, Wrocław 2004, s. 99.
Janusz Czerwiński, Wrocław. Przewodnik Turystyczny, Wrocław 2004, s. 145.