Standard mieszkaniowy w Polsce

Pojęcie standardu dość powszechnie kojarzy się z pewnym arbitralnie ustalonym modelem. W odniesieniu do budownictwa mieszkaniowego terminu ?standard mieszkaniowy? używa się w dwojakim znaczeniu:
* do oznaczania rzeczywistego poziomu warunków mieszkaniowych w danym kraju,
* do ustalania poziomu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych, uznanego społecznie jako właściwy,


Standard mieszkaniowy w ujęciu rzeczywistego poziomu warunków mieszkaniowych obejmuje:

* wielkość mieszkania, mierzoną na ogół jego powierzchnią,
* wyposażenie i wykończenie mieszkań i budynków mieszkalnych, w tym także rozwiązania techniczne, jakość robót i estetykę,
* sposób zabudowy i zagospodarowania terenów osiedlowych, stopień izolacji od uciążliwości zewnętrznych, dostępności do podstawowych urządzeń usługowych i rekreacyjnych.

Inaczej mówiąc, standard określa zaspokojenie potrzeb w dziedzinie wyposażenia i wykończenia mieszkań i budynków. Można zatem mówić o standardzie:
* powierzchniowym,
* wyposażeniowym,
* wykończeniowym

a nawet o standardzie osiedlowym czy szerzej ? urbanistycznym.

Jak wynika z tej definicji, standard mieszkaniowy ciągle się zmienia, w wyniku pojawienia się nowych potrzeb, ale przede wszystkim ? rosnących możliwości finansowych inwestorów. Kiedy głównym inwestorem było państwo, istniał nie rozwiązany dylemat ? czy przeznaczać nakłady na wzrost ilościowy, czy jakościowy budownictwa mieszkaniowego. Postęp cywilizacyjny zmuszał jednak do stałego podnoszenia standardu mieszkań, zarówno pod względem powierzchni, jak i wyposażenia.

W okresie minionych kilkudziesięciu lat standard mieszkaniowy, rozumiany jako rzeczywisty poziom warunków mieszkaniowych, uległ zasadniczej poprawie. Dane zawarte w tabeli 1 wykazują, jak zmieniał się standard powierzchni mieszkań nowo budowanych na tle ilościowych zmian budownictwa mieszkaniowego.

W latach 1950 ? 1980 nastąpił wzrost liczby mieszkań (najwięcej oddano do użytku w 1978 r. ? 278 tys.), a średnia powierzchnia mieszkania w miastach powiększyła się o 8,6 m 2 p.u., tj. o ponad 17%. W dekadzie lat osiemdziesiątych, przy zdecydowanym spadku ilości realizowanych mieszkań, wzrosła o 11,2 m2 p.u., tj. ok. 20%. W latach 1990 ? 2001, przy dalszym spadku ilości mieszkań, do poziomu ówczesnych lat pięćdziesiątych, średnia powierzchnia mieszkania w mieście wzrosła ponownie o ponad 10 m2 p.u ponad 15% . Podobną tendencję stałego wzrostu średniej powierzchni mieszkania można zaobserwować w inwestycjach realizowanych na wsi, z tym że tempo wzrostu średniej powierzchni było znacznie szybsze. W ciągu 50 lat wzrosła ona na wsi dwu i półkrotnie (w miastach 1,6 razy). Średnie mieszkanie oddawane do użytku na wsi, które było w 1950r. zaledwie o 3% większe od mieszkania miejskiego, jest obecnie większe o 56%.

Pojęcie standardu mieszkaniowego, używane do ustalenia poziomu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych uznanego społecznie za właściwy, ma zastosowanie wówczas, gdy państwo angażuje środki publiczne w zaspokojenie indywidualnych przecież potrzeb mieszkaniowych. Jest więc ono używane w gospodarce socjalistycznej, jak i kapitalistycznej. W gospodarce socjalistycznej mieliśmy do czynienia ze zjawiskiem darmowego lub prawie darmowego rozdawnictwa mieszkań. W tej sytuacji niezbędne stało się określenie ? co państwo ma dawać, a więc zdefiniowanie standardu. Było to konieczne nie tyle z politycznego punktu widzenia, ale
przede wszystkim z ekonomicznego punktu widzenia, aby możliwe było zaplanowanie i realizacja niezbędnych inwestycji, zarówno od strony finansowej, jak i rzeczowej. Inaczej mówiąc standard jest kategorią obiektywną, w tym sensie, że występuje w różnych gospodarkach. Standard faktyczny, który jest podawany w statystykach służy przede wszystkim do porównań. Chodzi tu z jednej strony o porównanie stopnia warunków mieszkaniowych ludności danego kraju z innymi krajami (porównania międzynarodowe), jak i porównania tempa przemian (poprawy) tych warunków, czyli dynamiki zmian w standardzie mieszkaniowym.

Standard jako wzorzec o charakterze społecznym jest stosowany wszędzie tam, gdzie w grę wchodzą publiczne pieniądze przeznaczone na budownictwo mieszkaniowe. Instytucja dofinansowująca określa dokładnie komu i na jakie konkretnie potrzeby będzie przyznawana pomoc finansowa. Każdy, kto nie jest w sytuacji przymusu ekonomicznego, jeśli nie jest zainteresowany pomocą finansową ze środków publicznych, nie jest zmuszony do stosowania tych standardów. Jeśli jednak zależy mu na uzupełnieniu własnych środków finansowych wsparciem ze środków publicznych, musi się dostosować do obowiązujących zasad, a więc również przestrzegać określonego wzorca standardu mieszkaniowego. 1
Inwestorzy podejmują samodzielną decyzję o dostosowaniu swoich wysiłków do tego wzorca, aby zmieścić się w kryteriach otrzymywania pieniędzy publicznych. W gospodarce socjalistycznej, w związku z przejęciem przez państwo szeregu funkcji i zadań wcześniej wykonywanych przez osoby fizyczne lub prawne, w tym w zasadzie również obowiązku głównego inwestora dla ludności miast, konieczne stało się określenie standardu jako obowiązującego wzorca budowy mieszkań. Było to niezbędne dla planowania i bilansowania zadań mieszkaniowych w skali kraju. W świetle zaspokojonych i nie zaspokojonych potrzeb ilościowych, które zawsze były dominujące, administracja państwowa określała standard, cykle inwestycyjne, lokalizację, przyznawała pieniądze, nadzorowała realizację budowy, ustalała kryteria przydziału mieszkań, a więc doszło do wyeliminowania wpływu przyszłych mieszkańców na standard ich mieszkań. Ostatnio, kiedy coraz większy jest udział środków własnych ludności w zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, zauważa się wyraźnie dążenie do odzyskania wpływu indywidualnych inwestorów na standard mieszkaniowy. Przy czym dotyczy to nie tylko powierzchni i wyposażenia, ale również lokalizacji i standardu urbanistycznego.
Zakres oddziaływania inwestorów na standard mieszkaniowy jest ograniczony przede wszystkim ich możliwościami inwestycyjnymi. Dążenie do uzyskania wyższego standardu jest wyraźne. Dominuje jednak chęć posiadania samodzielnego lokalu mieszkalnego, co przy ograniczonych środkach inwestorów przekłada się na strukturę oddawanych do użytku mieszkań, w której wyraźnie widać ciągle silne zapotrzebowanie na mieszkania małe, poniżej 50 m2. Jakkolwiek standard wyposażenia tych mieszkań jest wysoki, to jednak efektem zubożenia inwestorów jest i będzie miał charakter trwały ? nadmiar mieszkań małych w strukturze zasobów mieszkalnych.2
1 R. Miłaszewski, R. Uchman, Czynniki kształtujące standard mieszkaniowy, w: Materiały do studiowania ekonomiki budownictwa, cz. VI, SGPiS, Warszawa 1985, s.89.
2 M. Bryx, Finansowanie inwestycji mieszkaniowych, Warszawa 2001, s. 30-32.